Wat is licht?
Zichtbaar licht is elektromagnetische straling, net zoals radiogolven, röntgenstraling of microgolven. Het beslaat slechts een beperkt deel van het brede electromagnetisch spectrum.
Onzichtbaar licht: ultraviolet en infrarood licht
Net buiten het zichtbare spectrum vallen ultraviolette en infrarode straling. Zoals iedereen weet na een zonnige dag op het strand, kan ultraviolette straling schadelijk zijn voor de huid en de ogen. Infrarood licht wordt omgezet in warmte, wat kan leiden verbranding. Vermits er in witte ledverlichting slechts verwaarloosbare hoeveelheden ultraviolet of infrarood licht voorkomen, bestaat hier alvast geen risico voor.
Zichtbaar licht: blue light hazard en risicogroep
Binnen het zichtbare gedeelte van het spectrum houdt vooral blauw licht een potentieel risico in. Een te hoge dosis aan het hoog-energetische blauwe licht kan op termijn de foto-receptoren op het netvlies blijvend beschadigen. Dit fenomeen - gekend als ‘blue light hazard’ - kan ook bij traditionele lichtbronnen optreden en is niet nieuw voor ledverlichting. Het specifieke lichtspectrum en de intensiteit van de lichtbron zijn samen met de blootstellingstijd de bepalende factoren voor de gradatie van blue light hazard.
Reflexmatig zal de mens zich van nature beschermen tegen dit risico, door de ogen te sluiten, het hoofd af te wenden, en door de pupillen die zich vernauwen. Zonder deze reflexen zou bijvoorbeeld het zonlicht onze ogen permanent kunnen beschadigen. Bij kleine kinderen is deze reflex echter nog niet voldoende ontwikkeld: zij moeten extra beschermd worden.
Om de risicograad te kwantificeren (volgens de norm IEC/TR 62778), worden lichtbronnen volgens de Europese norm EN 62471 ingedeeld in 4 risicogroepen.
- Risicogroep RG0: geen risico, zelfs bij onbeperkte blootstellingstijd.
- Risicogroep RG1: gelimiteerd risico bij een blootstellingstijd boven 10.000 seconden (2,8 uur).
- Risicogroep RG2: gelimiteerd risico bij een blootstellingstijd boven 100 seconden.
- Risicogroep RG3: praktisch ogenblikkelijk risico bij blootstellingstijd boven 0,25 seconden.
De blue light hazard classificatie van lichtbronnen volgens de norm IEC/TR 62778 wordt steeds op een korte kijkafstand van 200mm uitgevoerd. De intensiteit en dus ook het risico neemt af naarmate men zich verder van de lichtbron verwijdert.
De verlichtingsarmaturen die ETAP maakt met gewone witte leds, vallen altijd onder RG0 of RG1. Enkel armaturen voor zeer specifieke toepassingen, waarbij er bijvoorbeeld met zuiver blauw licht wordt gewerkt, kunnen mogelijk tot risicogroep RG2 behoren. In dat geval dienen de toestellen gemarkeerd te worden met een waarschuwing. RG3 is met standaard witte leds niet realiseerbaar en is bovendien niet toegelaten voor verlichtingstoepassingen.
De biologische klok
Licht heeft ook invloed op de biologische klok van mens en dier. Met name blauw licht zal de aanmaak van het slaaphormoon melatonine onderdrukken. Het gevolg is dat je wakkerder wordt. Dit is prima ’s ochtends, maar ’s avonds is het uiteraard nefast voor de slaap.
In het spectrum van een led is wel degelijk een uitgesproken piek aanwezig in het blauwe gedeelte van het spectrum. Het effect van dit blauwe licht op de melatonine-onderdrukking wordt echter niet enkel bepaald door zijn aanwezigheid, maar ook door de intensiteit en de blootstellingstijd. Hieronder hebben we een daglichtsituatie vergeleken op een zonnige dag en een bewolkte dag met de situatie in een kantoor bij 500 lux, verlicht met led of gloeilamp. Hieruit blijkt dat de dosissen aan blauw licht voor leds en de klassieke gloeilamp vergelijkbaar zijn en vele malen kleiner dan zonlicht.
Ledverlichting ontregelt de biologische klok daarom niet meer of minder dan andere klassieke lichtbronnen. Het is dus een fabeltje dat ledlicht “toxisch” zou zijn. Door de extra grote verscheidenheid aan beschikbare spectra voor leds kan men met ledverlichting het bioritme zelfs ondersteunen door het spectrum bijvoorbeeld ’s ochtends en ’s avonds oordeelkundig aan te passen.
Schadelijke neveneffecten door een ontregelde dag/nacht cyclus ontstaan pas wanneer de blauwcomponent gedurende de avondlijke en nachtelijke uren te lang aanwezig blijft. Men kan hieraan tegemoet komen door in deze periodes gebruik te maken van ledlicht met minder blauw en warmere tinten - dit geldt trouwens ook voor straatverlichting buiten. Maar méér nog dan de verlichting speelt vandaag ook het sterk toegenomen en vaak langdurig gebruik van beeldschermen zoals smartphones en tablets. De achtergrondverlichting in deze toestellen hebben een spectrum vergelijkbaar met deze van (led)verlichting. Daarom is het belangrijk steeds te zorgen voor een goede achtergrondverlichting – èn op tijd beeldscherm activiteiten ’s avonds af te bouwen.
Goede verlichting is gezond
We moeten ons dus geen zorgen maken over ledverlichting. Een kwalitatieve verlichting met toereikende lichtniveaus en weinig verblinding helpt om vermoeidheid tegen te gaan, en om mensen in hun productiviteit en welbevinden te stimuleren.
Meer weten?
In het leddossier van ETAP vind je meer technische details.
In dit document van Groen Licht Vlaanderen wordt ook dieper ingegaan op dit thema.